Principes
De werkgever heeft het recht om op eender welke wijze te controleren of de werknemer werkelijk arbeidsongeschikt is. Het meest aangewezen controlemiddel is het medisch onderzoek. De werknemer mag niet weigeren om een door de werkgever gemachtigde en bezoldigde geneesheer te ontvangen, noch om zich door hem te laten onderzoeken.
De mogelijkheid om te controleren of de werknemer werkelijk ziek is, geldt van zodra de werknemer laat weten dat hij arbeidsongeschikt is, zelfs voordat het eventuele medische getuigschrift toekomt, en dit gedurende de ganse periode van ongeschiktheid, ook na de periode die door het gewaarborgd loon gedekt is. De controle is niet beperkt tot de werkuren van een normale werkdag voor de werknemer en kan alle dagen plaatshebben, dus ook op zon- en feestdagen. Ze moet evenwel op een redelijk tijdstip gebeuren (wat een feitenkwestie is). Tijdens een zelfde periode van arbeidsongeschiktheid kunnen er meerdere controles plaatsvinden.
Persoon belast met de controle
De werkgever beschikt over een grote vrijheid bij de aanstelling van een controlearts. De geneesheer die de controle uitvoert, moet evenwel aan een aantal voorwaarden voldoen [1]: hij moet gerechtigd zijn om de geneeskunde te beoefenen en 5 jaar ervaring als huisarts of een vergelijkbare praktijk hebben. Bovendien moet hij bij elke opdracht een onafhankelijkheidsverklaring tekenen. Hij mag ook niet de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer van het bedrijf zelf zijn.
Verloop van de controle en verplichtingen van de werknemer
De gezondheidstoestand van de werknemer kan zo slecht zijn dat hij niet in staat is om zich te verplaatsen. Het verloop van de controle hangt af van deze vaststelling.
Indien de werknemer de toelating heeft om zijn huis te verlaten of niets erop wijst dat hij dat niet mag, mag de controlearts ofwel de controle bij de werknemer thuis uitvoeren en hem daarbij al dan niet vooraf verwittigen van zijn komst, ofwel de werknemer vragen om op een bepaald tijdstip naar een bepaalde plaats te komen.
Indien het medisch getuigschrift vermeldt dat de werknemer zijn huis niet mag verlaten, moet de controlearts de controle bij de werknemer thuis verrichten of op het adres dat de werknemer aan de werkgever meegedeeld heeft. In elk geval moet de werknemer de nodige voorzorgen nemen om de controle mogelijk te maken. Dat houdt in dat hij de werkgever moet verwittigen wanneer hij zich op een andere plaats dan zijn woonplaats bevindt, bijvoorbeeld bij een familielid, of van zijn nieuw adres indien hij onlangs verhuisd is. Bovendien moet hij zijn brievenbus geregeld leegmaken zodat hij het bericht dat de controlearts zal langskomen of dat hij zich op het medisch kabinet van de controlearts moet aanbieden, zou vinden.
Ook indien de arbeidsongeschikte werknemer naar het buitenland wenst te vertrekken, moet hij het recht van zijn werkgever om een controle uit te laten voeren, mogelijk maken en hem dus zijn verblijfplaats in het buitenland meedelen. Hoewel deze mededelingsplicht in de wet opgenomen is, is het toch aan te raden ze ook in het arbeidsreglement te vermelden. Wanneer de werkgever over het verblijfsadres van de werknemer beschikt, kan hij een controlearts sturen, ook al bevindt de werknemer zich in het buitenland. In bepaalde gevallen is het zelfs verdedigbaar om de werknemer op te roepen om zich op een vastgesteld tijdstip naar het kabinet van een dokter in België te begeven om zich daar aan de medische controle te onderwerpen [2].
Mogelijkheid om een beschikbaarheidstijd in te voeren of het ‘medisch huisarrest’
De wet geeft sinds 1 januari 2014 ook de mogelijkheid aan de sectoren en de werkgevers om in een collectieve arbeidsovereenkomst of in het arbeidsreglement op te nemen dat de werknemer gedurende een bepaalde tijdsspanne thuis [3] moet blijven om een controlebezoek van de controlearts mogelijk te maken.
De periode dat de werknemer zich ter beschikking moet houden van de controlearts mag maximum 4 aaneengesloten uren bedragen en moet tussen 7 uur ’s ochtends en 20 uur ’s avonds liggen. Zo kan het arbeidsreglement bijvoorbeeld bepalen dat de werknemer zich in geval van arbeidsongeschiktheid thuis ter beschikking moet houden van de controlearts tussen 14 en 18 uur.
Opgelet! U kan enkel van deze mogelijkheid gebruik maken:
- Indien dit in een sector- of ondernemingscao of in het arbeidsreglement opgenomen is
- Helemaal aan het begin van de arbeidsongeschiktheid [4].
Dat impliceert dat:
- Enerzijds de werkgever niet van zijn werknemer kan eisen dat hij tijdens de volledige duur van zijn arbeidsongeschiktheid een bepaald deel van de dag thuis ter beschikking blijft.
Ons advies: maak hoogstens enkele dagen gebruik van deze formule. Voor de resterende periode van arbeidsongeschiktheid doet u dan een beroep op de gewone regels op het gebied van medische controle.
- Anderzijds dat de werkgever, nadat een eerste controle heeft plaatsgevonden, niet van zijn werknemer kan eisen dat hij de volgende dagen nog gedurende een bepaald deel van de dag thuis blijft.
Ons advies: maak geen gebruik van deze formule als al een eerste controle werd uitgevoerd. Wilt u een nieuwe controle uitvoeren, doe dan een beroep op de gewone regels op het gebied van medische controle.
We brengen tenslotte nog even in herinnering dat werkgevers volgens de wet hun werknemers tijdens de volledige duur van hun arbeidsongeschiktheid kunnen uitnodigen om een medische controle te ondergaan. De beperkingen van het ‘medisch huisarrest’ hebben dus geen invloed op dit fundamenteel recht van de werkgever.
Kosten verbonden aan de controle
De verplaatsingskosten van de werknemer alsook de kosten eigen aan de controle (verplaatsingskosten en erelonen van de controlearts) vallen ten laste van de werkgever.
Opdracht van de controlearts en grenzen van de medische controle
De controlearts gaat na of de arbeidsongeschiktheid, de vermoedelijke duur van de arbeidsongeschiktheid en, in voorkomend geval, de overige medische gegevens die een weerslag hebben op de betaling van het gewaarborgd loon (bijvoorbeeld de oorzaak van de arbeidsongeschiktheid: ongeval in het privéleven, arbeidsongeval of ongeval tijdens het beoefenen van een sport) kloppen.
Alle overige bevindingen (bijvoorbeeld de aard van de ziekte, de voorgeschreven geneesmiddelen) vallen onder het medisch geheim en mogen niet aan derden meegedeeld worden.
Een controle waarbij het medisch geheim niet gerespecteerd wordt, heeft geen enkele waarde.
Overhandiging van het medisch advies
De controlearts overhandigt, zo snel als mogelijk, zijn schriftelijke bevindingen aan de werknemer, eventueel na raadpleging van de behandelende geneesheer. Hij voegt er een exemplaar van zijn onafhankelijkheidsverklaring aan toe.
Indien de gecontroleerde werknemer niet akkoord gaat met de bevindingen van de controlearts, vermeldt hij dat in dit geschrift. De definitieve bevindingen van de controlearts worden schriftelijk aan de werknemer overgemaakt. Ook de werkgever ontvangt de schriftelijke bevindingen van de controlearts en het tweede exemplaar van de onafhankelijkheidsverklaring.
Sancties in geval van betwisting van de arbeidsongeschiktheid
De werkgever kan weigeren het gewaarborgd loon aan de werknemer uit te betalen vanaf de datum van het eerste medisch controleonderzoek dat aanleiding geeft tot betwisting en enkel voor de ongeschikheidsperiode waarvoor er betwisting is.
Voorbeeld: een werknemer heeft aan zijn werkgever een medisch getuigschrift overgemaakt waaruit blijkt dat hij voor 2 weken arbeidsongeschikt is. Na de 1ste week arbeidsongeschiktheid stuurt de werkgever een controlearts. De controlearts oordeelt dat de werknemer in staat is om te werken. De werknemer is het daar niet mee eens en herneemt het werk niet. Het gewaarborgd loon kan worden geschorst vanaf de dag waarop de controle verricht werd, maar niet voor de voorgaande periode.
Sancties in geval van weigering van controle
Sinds 1 januari 2014 stelt de wet dat de werkgever, in geval de werknemer zich aan de medische controle onttrekt, mag weigeren om het gewaarborgd loon te betalen voor de dagen die aan de onderwerping aan de medische controle voorafgaan. Het gewaarborgd loon zal dus niet betaald moeten worden vanaf de eerste dag van de arbeidsongeschiktheid tot de dag waarop er werkelijk een medische controle heeft kunnen plaatsgevonden [5].
Het gewaarborgd loon mag evenwel niet geweigerd worden indien de controlearts zich bij de woonplaats van de werknemer aanbiedt terwijl de werknemer afwezig is en hij de toelating heeft om de woning te verlaten. In dat geval moet de controlearts de werknemer immers op zijn medisch kabinet uitnodigen (oproepingsbrief). Beantwoordt de werknemer de uitnodiging niet, en laat hij zich dus niet op het kabinet van de dokter controleren, dan mag het gewaarborgd loon uiteraard wel geweigerd worden. De controlearts moet de werknemer wel een redelijke termijn geven om zich bij zijn kabinet aan te bieden: de afwezige werknemer moet immers de nodige tijd krijgen om de oproepingsbrief te vinden en zich naar het kabinet te begeven.
Het gewaarborgd loon kan eveneens geweigerd worden aan de werknemer die niet thuis was op het moment van de controle indien hij op dat moment onder het ‘medisch huisarrest’ viel (zie hoger), zelfs indien zijn medisch attest vermeldt dat hij de toelating heeft om de woning te verlaten.
Wettige redenen
De werkgever mag niet weigeren om het gewaarborgd loon te betalen indien de werknemer wettige redenen had om zich aan de medische controle te onttrekken. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn indien de werknemer op het moment dat de controlearts voor zijn deur staat bij zijn huisdokter is of in het ziekenhuis opgenomen is [6].
Wat verder nog onder wettige redenen verstaan kan worden, is voor discussie vatbaar. Het lijkt ons dan ook aan te raden dat de controlearts in geval van afwezigheid van de werknemer steeds een oproepingsbrief achterlaat, dus ook indien het medisch huisarrest van toepassing is (zie hoger), zodat de werknemer zich op een later tijdstip alsnog naar het kabinet van de dokter kan begeven.
Het bewijs van de wettige redenen moet door de werknemer geleverd worden.
Ontslag om dringende reden?
Er moet heel voorzichtig omgesprongen worden met een eventueel ontslag om dringende redenen. Men moet een kennelijke fout kunnen inroepen.
Aandachtspunten bij het absenteïsmebeleid
Een arrest van 23 mei 2022 van het Arbeidshof te Brussel toont aan dat bij het uitwerken van een absenteïsmebeleid zorg moet worden besteed aan het vermijden van discriminatie op basis van gezondheid of handicap. Let er ook op dat het verwerken van gezondheidsgegevens strikt gereglementeerd is in het kader van de gegevensbeschermingswet.
De werkgever had - in samenspraak met de ondernemingsraad - sinds enkele jaren een nieuw absenteïsmebeleid ingevoerd in de onderneming. De procedure was opgenomen in het arbeidsreglement en voorzag dat werknemers die in een bepaalde periode veelvuldig kort afwezig waren geweest wegens ziekte en wiens ziekteverzuim een door de werkgever objectief bepaalde norm overschreed, zich bij elke nieuwe ziektemelding spontaan moesten aanbieden bij de controlearts. Werd deze procedure niet gevolgd, dan hadden de betrokken werknemers geen recht op gewaarborgd loon.
Een werknemer was van oordeel dat deze procedure zijn verplichtingen voortvloeiend uit de Arbeidsovereenkomstenwet op ongeoorloofde wijze verzwaarde en deze regeling een ongeoorloofd verschil tussen de werknemers instelde, wat discriminatoir was. Hij volgde de procedure niet en eiste de betaling van zijn gewaarborgd loon voor de Arbeidsrechtbank en later voor het Arbeidshof. Het Arbeidshof oordeelde in zijn arrest dat de werkgever slaagde aan te tonen dat het verschil in behandeling omwille van de gezondheidstoestand objectief werd gerechtvaardigd door een legitiem doel en dat de middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk waren. De werknemer had bijgevolg geen recht op gewaarborgd loon.
Een absenteïsmebeleid moet dus weloverwogen worden ingevoerd zodat het een toetsing voor de arbeidsrechtbank kan doorstaan.
[1] Wet van 13 juni 1999 en koninklijk besluit van 20 september 2002.
[2] De kosten voor de verplaatsing van de werknemer vallen echter steeds ten laste van de werkgever!
[3] Of op een ander, aan de werkgever meegedeeld, adres.
[4] De sociale partners hebben deze maatregel immers uitgewerkt om de afschaffing van de carensdag te compenseren. Deze precisering staat niet uitdrukkelijk in de wet, maar werd aangebracht door de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.
[5] Deze sanctie kan echter enkel betrekking hebben op het gewaarborgd loon verschuldigd voor de periode arbeidsongeschiktheid aangeduid op het medisch getuigschrift dat aanleiding gegeven heeft tot de geplande medische controle.
[6] Voorbeelden opgenomen in de memorie van toelichting bij de wet van 26 december 2013 op het eenheidsstatuut.