In afwijking op het principieel verbod op nachtarbeid, laat de wet nachtarbeid toe in bepaalde ondernemingen of voor het uitvoeren van specifieke activiteiten. Daarnaast kunnen sommige sectoren ook beroep doen op een koninklijk besluit dat nachtarbeid toelaat.
Ondernemingen die de wettelijke afwijking genieten, kunnen een beroep doen op nachtarbeid. Dit is arbeid die ’s avonds of vroeg in de ochtend geleverd wordt (met uitzondering van de gewoonlijke arbeidsregeling met nachtprestaties = tussen 24 uur en 5 uur) zonder dat ze een bijzondere procedure moeten volgen. Indien een gewoonlijke arbeidsregeling met nachtprestaties moet ingevoerd worden (gewoonlijke arbeid tussen 24 uur en 5 uur) dan is voor hen de bijzondere procedure nodig.Zie hiervoor ‘Hoe een arbeidsregeling met nachtprestaties invoeren?’
Uiteraard moeten alle bepalingen betreffende de arbeidsduur, de vaststelling van de werkroosters, de pauzes worden in acht genomen [1].
Voor bepaalde ondernemingen
In de volgende ondernemingen mag nachtarbeid worden verricht:
- in hotels, motels, kampeerterreinen, restaurants, restauratiebedrijven, in traiteurszaken, in verbruikszalen en drankslijterijen;
- in ondernemingen van openbare vertoningen en vermakelijkheden;
- in dagbladondernemingen;
- in agentschappen voor inlichtingen en reisagentschappen;
- in ondernemingen voor scheepsherstellingen en -onderhoud;
- in ondernemingen die brandstof en olie voor autovoertuigen in het klein verkopen, maar enkel wat de werknemers betreft die met de verkoop zijn belast;
- in ondernemingen die autoparkeerterreinen exploiteren;
- in ondernemingen voor productie, verwerking of overbrenging van gas, elektriciteit, stoom of kernenergie en in ondernemingen voor watervoorziening;
- in instellingen of door personen die geneeskundige, profylactische of hygiënische verzorging verlenen;
- in fotografie- en filmbedrijven, alsook in bedrijven voor radio- en televisiedistributie en voor radio- en televisie-uitzendingen;
- in ondernemingen voor verdeling van petroleumproducten aan particulieren;
- in artisanale brood- en banketbakkerijen;
- in opvoedings- en huisvestingsinrichtingen;
- in apotheken.
Voor het uitvoeren van bepaalde werken
Er mag ’s nachts worden gewerkt voor de uitvoering van de volgende werken:
- voor het uitvoeren van werken die wegens de aard niet mogen worden onderbroken;
- voor het uitvoeren van werken van vervoer, laden en lossen;
- voor het uitvoeren van werken van inventarissen en balansen op voorwaarde dat er per werknemer en per kalenderjaar niet meer dan zeven nachten wordt gewerkt;
- voor het uitvoeren van landbouwarbeid;
- voor het uitvoeren van toezichtwerkzaamheden en bewaking die niet op een ander ogenblik kunnen worden verricht;
- voor het schoonmaken, herstellen en onderhouden in zover deze werkzaamheden voor de regelmatige voortzetting van het bedrijf nodig zijn;
- voor het verrichten van arbeid om het hoofd te bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval;
- voor het verrichten van dringende arbeid aan machines of materieel voor zover de uitvoering ervan buiten de arbeidsuren onontbeerlijk is om een ernstige belemmering van de normale werking van het bedrijf te voorkomen;
- voor het verrichten van arbeid die door een onvoorziene noodzakelijkheid wordt vereist;
- voor het uitvoeren van alle logistieke en ondersteunende diensten verbonden aan de elektronische handel.
Deze laatste afwijking op het verbod van nachtarbeid werd in de Arbeidswet ingeschreven met ingang van 1 februari 2017 [2]. Hierdoor is nachtarbeid mogelijk voor e-commerce activiteiten ongeacht het paritair comité waaronder de onderneming valt.
Het betreft het uitvoeren van alle logistieke en ondersteunende diensten die verbonden zijn met de elektronische handel in goederen, zoals bijvoorbeeld de orderverwerking, de verpakking, de verzending, maar ook telefonische klantendienst.
De procedure voor de invoering van nachtarbeid in de e-commerce werd versoepeld sinds 1 januari 2018.
Opgelet! De arbeidsprestaties in de bovenvermelde ondernemingen en de bovenvermelde werken mogen niet zomaar, per definitie ingevoerd worden, ze mogen alleen ’s nachts uitgevoerd worden indien de aard van de werken of de activiteit dat rechtvaardigt.
Voorbeeld
De aard van de activiteiten van een opvoedings- en huisvestingsinrichting maakt het noodzakelijk dat er ’s nachts opvoeders aanwezig zijn. De aard van die activiteiten rechtvaardigt echter niet dat er ’s nachts wordt schoongemaakt.
Om economische redenen, noodzakelijke arbeidscontinuïteit of organisatorische noodzaak
Ondernemingen kunnen beroep doen op nachtarbeid in volgende gevallen [3]:
- voor het uitvoeren van arbeid in opeenvolgende ploegen;
- voor het uitvoeren van werken waarvoor een permanentie noodzakelijk wordt geacht;
- in bedrijven waar de verwerkte stoffen zeer snel kunnen ontaarden.
Bij werken waarvoor een permanentie noodzakelijk wordt geacht gaat het om situaties waarbij niet in opeenvolgende ploegen wordt gewerkt, maar waar toch voor een permanentie wordt gezorgd. Voorbeelden hiervan zijn diensten die op afstand bijstand verlenen aan bejaarden, callcenters voor pechverhelping.
Afwijking bij koninklijk besluit
Bepaalde sectoren beschikken over een toelating voor nachtarbeid of om ’s nachts bepaalde werken uit te voeren. Die toelating wordt niet rechtstreeks verleend door de wet, maar door een koninklijk besluit dat na advies van het bevoegd paritair comité wordt uitgevaardigd.
Momenteel geldt een dergelijke afwijking voor, onder andere, volgende sectoren [4]:
- de sector van het bouwbedrijf voor bepaalde werken (PC 124) ;
- de sector voor de voedingsnijverheid (industriële bakkerijen - PC 118);
- de sector van de internationale handel, het vervoer en de logistiek (PC 226);
- de sector voor de begrafenisondernemingen (PC 320);
- de sociaal-culturele sector (PC 329).Voor elke sector is de afwijking gekoppeld aan specifieke modaliteiten. We raden u dan ook aan de sectorale bepalingen te raadplegen. Ondernemingen die onder die sectoren vallen, kunnen een beroep doen op nachtarbeid binnen de grenzen en onder de voorwaarden die werden vastgesteld door het koninklijk besluit dat op hen betrekking heeft.
[1] Zie de fiche Arbeidsduur – Algemeen overzicht.
[2] Wet van 5 maart 2017 betreffende werkbaar en wendbaar werk.
[3] Als men de wet strikt interpreteert, zijn deze uitzonderingen enkel mogelijk mits het volgen van de procedure voor de invoering van een arbeidsregeling met nachtprestaties. Zowel de sociale inspectie als de FOD WASO zijn echter soepeler in hun interpretatie van deze uitzonderingen. Volgens beide kan men ook voor ‘gewone’ nachtarbeid (vb. invoering van een dagploeg en een ploeg tot 22u ’s avonds) rechtstreeks beroep doen op deze wettelijke uitzonderingen zonder het volgen van de procedure voor een arbeidsregeling met nachtprestaties. Het spreekt voor zich dat de procedure wel dient gevolgd te worden in geval het gaat om een echte arbeidsregeling met nachtprestaties.
[4] Het Europees centrum voor vermiste en seksueel uitgebuite kinderen geniet ook een afwijking.